Als u van plan bent om de komende tijd met de trein eropuit te gaan, zoek dan eens op wat oudere stations een vaak over het hoofd gezien symbool van de spoorwegen: het gevleugelde wiel. Reizigers hebben op stations nu eenmaal andere dingen aan hun hoofd dan kunst kijken, maar heus, het kost weinig tijd, want u weet waar u naar moet zoeken. Hierboven ziet u een van de twee grote muurschilderingen die Peter Alma in 1939 maakte voor het Amstelstation in Amsterdam. Van Gizeh tot Utrecht en van New York tot Parijs is de wereld dankzij de trein verbonden. Ziet u het wiel al?

Het teken op de muurschildering van Peter Alma is een gestileerd wiel met vleugels. Niet zomaar een wiel, maar een spoorwiel, dat door zijn vorm niet zomaar van de rails af zal rijden. Het is een oud, negentiende-eeuws symbool van de spoorwegen en grijpt terug op de mythologie. Niet het wiel, maar de vleugels.

Die vleugels komen van Mercurius. Volgens de mythologie was Mercurius (Hermes in het Grieks) de god van de handel en de boodschapper van de goden. Op het detail hierboven, gemaakt door Marcantonio Raimondi naar een werk van Rafaël, heeft Mercurius net zo’n boodschap gebracht. Hij heeft aan Paris de gouden twistappel gegeven en hem namens Jupiter gevraagd om de appel aan de mooiste godin te geven. Het werd Venus.

Mercurius draagt in de kunst een gevleugelde helm en / of sandalen met vleugels. Ook heeft hij een caduceus, een staf waar twee slangen omheen kronkelen (een staf met één slang verwijst naar Esculaap en de medische zorg). Op Mercurius’ staf komen soms vleugels voor, zoals aan de gevel van het Scheepvaarthuis in Amsterdam. Niet zo gek dat de caduceus daar is, op die plek werd geld verdiend en Mercurius is de god van de handel:

Als boodschapper van de goden was Mercurius uitermate geschikt om een personificatie van de communicatie te worden. Tel daarbij op dat hij de god van de handel die zich bovendien razendsnel kon verplaatsen en voilà, zijn vleugels gingen een treinwiel sieren. Het werd een wereldwijd symbool: van het Grand Central Terminal in New York tot een Tjechisch speldje. Het symbool is inmiddels in veel landen in onbruik geraakt.

Ook het Centraal Station in Amsterdam had twee van die wielen aan beide kanten van de (eerste) overkapping, maar wegens slijtage werden ze in 1930 weggehaald. In 2005 besloot ProRail er nieuwe exemplaren te plaatsen.

Spoorwegen in Nederland zijn al meer dan 180 jaar oud. Het gevleugelde wiel is als symbool ietwat belegen en sommige stations en lijnen zijn van de aardbodem verdwenen. Klik op de onderstaande foto voor een video over het afgebroken Weesperpoortstation in Amsterdam en wat er nog aan herinnert.