Aan de rand van Granada torent een van de artistieke hoogtepunten van Spanje boven de stad uit: het Alhambra, alias de rode burcht. Het is het paleiscomplex dat de Nasriden in de dertiende en veertiende eeuw bouwden. Zij waren de laatste Arabische dynastie die op het Iberische schiereiland heeft geheerst. Hun rijk lag in het oosten van de hedendaagse Spaanse regio Andalusië en had Granada als hoofdstad. Tot op heden is het met recht een populaire reisbestemming.

De islamitische geschiedenis van Spanje begon in 711 toen de legeraanvoerder Tariq de zeestraat tussen Afrika en Europa overstak en bijna het hele Iberische schiereiland veroverde. Nooit van Tariq gehoord? Wel, hoor. Gibraltar is een verbastering van rots van Tariq: zjabal-Tar(iq) (جبل طارق).

Vele dynastieën van Arabische en Berberse oorsprong heersten vanaf 711 in Spanje en Portugal over zowel moslims, Joden als christenen. De hoofdstad was lange tijd Córdoba, totdat koning Fernando III van Castilië het in 1236 innam. Bijna was het toen met de islamitische machthebbers gedaan.

Maar niet helemaal. Vier jaar daarvoor, in 1232 riep Mohamed I zich uit tot sultan, erkende Fernando III als zijn meerdere en stichtte een nieuwe dynastie: de Nasriden. In 1237 werd Granada zijn hoofdstad. De Nasriden heersten totdat zij op 2 januari 1492 werden verdreven. Nog steeds herinnert veel aan deze tijd, bijvoorbeeld in de taal. Vrijwel alle Spaanse woorden die met al beginnen, zijn van Arabische oorsprong, want al is het Arabische lidwoord. Almohada is in het Spaans een kussen en alfombra een kleed. En Alhambra?

Alhambra betekent letterlijk ‘de rode’. Vanaf Granada gezien kleurt de burcht onder bepaald zonlicht rood. Maar het Alhambra is niet één paleis, maar een complex:

De blauwe pijl wijst naar het Nasridische zomerpaleis Generalife. Het is eigenlijk geen Alhambra meer, want het is door een vallei gescheiden van de rest. De gele pijlen wijzen naar delen van het ommuurde Alhambra. Medina is Arabisch voor stad en alcazaba is de Spaanse verbastering van een fort. De medina was een woonstad en de alcazaba het militaire bastion. De rode pijlen wijzen naar drie van de eigenlijke paleizen in het Alhambra, waarover u hieronder kunt lezen.

Yusuf I (regeerde 1333-1354) liet het Comarespaleis bouwen. Kenmerkend voor de verschillende paleizen is dat er telkens een waterbekken of fontein is en dat de nadruk van de decoratie aan de hofzijde ligt, niet op de buitengevel. Op de foto hiernaast staat u op het hof of binnenplaats van het Comarespaleis en kijkt richting de officiële ontvangstruimte. Achter de net zichtbare muren links en rechts lagen de privévertrekken.

Yusufs opvolger Mohamed V regeerde met een onderbreking tot 1391 en liet een kleiner, maar beroemder paleis bouwen: het Leeuwenhof. De naam is te danken aan de leeuwenfontein midden op de foto. De fontein staat in het centrum van een door ranke zuilengalerij omringde binnenplaats. Elegantie troef. De zuilen dragen een gevel die he-le-maal gevuld is met kalligrafie en geometrische motieven in stuc. Maar het wordt nog mooier:

Aan weerszijden van de Leeuwenhof liggen voormalige privévertrekken met koepels als een druipsteengrot. Ooit waren ze blauw beschilderd. Dit motief, hier uitgevoerd in stuc, heet muqarnas en is bekend in vrijwel de hele islamitische wereld. Het is puur decoratief en niet constructief.

Behalve een plafondschildering met daarop afbeeldingen van Nasridische sultans, vinden we in het Alhambra vooral motieven van bloemen, bladeren, vervlochten lijnen en kalligrafie. Het woord God, Allah dus, kom je er overal tegen: الله. Hebt u het op de foto hierboven gevonden?

Na 1492 werden in Spanje veel gebouwen die aan Arabische en Berberse heersers herinnerden, afgebroken. Het Alhambra is een uitzondering. Karel V (reg. 1516-1556) liet er zelfs een renaissancepaleis bij bouwen, op de plek van de moskee, dat wel. De binnenplaats heeft heel traditioneel Dorische zuilen onder en Ionische boven. Dorische hebben een plat kapiteel en Ionische krullen (voluten).

We eindigen in het Generalife, ooit het zomerpaleis van de Nasriden. Het is beroemd vanwege dit hof met een fontein zoals die er in hun tijd al was. In het echt kunnen we hier nog even niet naartoe, maar we hopen dat u genoten hebt van de virtuele reis naar een stuk islamitisch verleden van Spanje.