Het is ongetwijfeld een van de meest herkenbare kunstwerken op onze planeet. 46 meter hoog maar liefst torent het Vrijheidsbeeld sinds 1886 in de haven van New York, zichtbaar voor de immigranten die er aankwamen, voor de forensen die er de pont nemen en voor iedereen die aan de wal over de weidse baai voor de kust van de stad uitkijkt. Het is zo beroemd dat het net als Da Vinci’s ‘Mona Lisa’ een symbool an sich is geworden. Een symbool van New York. Waaraan je herkent dat het beeld de vrijheid voorstelt, vraagt niemand zich af. Door wie en waar het gemaakt is evenmin en de plek waar het staat, lijkt eigenlijk gewoon logisch. Hierachter schuil een boeiend verhaal.

Toen het Vrijheidsbeeld in New York werd onthuld, we schrijven 28 oktober 1886, waren republieken schaars. Het gros van de landen in de wereld, voor zover ze niet waren gekoloniseerd, waren monarchieën. Zelfs Brazilië was een keizerrijk. Twee vooraanstaande uitzonderingen op de regel waren de Verenigde Staten en Frankrijk, waar in 1870 de derde republiek was uitgeroepen. Al eerder, namelijk midden jaren 1860, ijverde Edouard de Laboulaye voor een gift in naam van het Franse volk aan de VS. Toen de Derde Franse Republiek eenmaal bestond, werden de plannen concreet. Laboulaye, inmiddels gedeputeerde en later senator, werd de stuwende kracht achter de schenking. In 1876 zouden de VS hun honderdste verjaardag als onafhankelijke republiek vieren en een beeld van de vrijheid zou een passend cadeau zijn.

De opdracht voor een beeld ging naar de toen bekende beeldhouwer Frédéric Auguste Bartholdi. Hij bezocht de Verenigde Staten op zoek naar een passende locatie en vond een eiland in de haven van New York het geschiktst. Het was immers de poort naar Amerika. Hij maakte het beeld echter in zijn Parijse atelier, dat u hierboven ziet. Op deze foto van ca. 1880 staan tientallen medewerkers in een enorme hangar rond een model op ware grootte te werken. Zij hameren de koperen platen van ca. 1 bij 3 meter in vorm op een houten kern.

Op deze foto ziet u hoe het beeld van beeldhouwer Bartholdi nog in de steigers boven de Parijse daken uit torent. De interne structuur zie je van buiten niet. De firma van Gustave Eiffel tekende voor deze constructie. Die was relatief licht, als je bedenkt dat eerste plannen in een stenen kern voorzagen. Dat we Eiffel beter kennen dan de eigenlijke beeldhouwer, komt doordat hij enkele jaren later de Eiffeltoren in Parijs ontwierp, als louter constructie zonder bekleding.

Kijkt u nu nog eens naar de eerste foto boven dit artikel. Het Vrijheidsbeeld staat op een sokkel die op zijn beurt op een lange, lage muur lijkt te staan. Op de luchtfoto hierboven ziet u dat die lage muur eigenlijk een stervorm heeft. Hoe aantrekkelijk de gedachte ook niet is, deze ster heeft niets te maken met de ster op het hoofd van het Vrijheidsbeeld. Het is een fort: Fort Wood.

Tussen 1808 en 1811 bouwde de Amerikaanse federale overheid een aantal forten in de baai van New York om de stad tegen een eventuele Engelse aanval te verdedigen. Die aanval bleef uit en een aantal forten staat er nog. De plaats van drie daarvan ziet u hieronder. Fort Wood was nog in gebruik toen het Vrijheidsbeeld verrees. De witte pijl erboven wijst op Fort Clinton, dat er nog steeds staat en waar de gele pijl op wijst stond ooit Fort Gibson of Crown Fort. Het is afgebroken om plaats te maken voor het immigratiecentrum van Ellis Island. Het Vrijheidsbeeld kwam dus te staan op steenworp afstand van het eiland waar miljoenen mensen aankwamen in de hoop op een beter leven in een voor velen vrijer land dan waar zij vandaan kwamen.

Blijft nog de vraag wat het Vrijheidsbeeld precies tot vrijheidsbeeld maakt. Eigenlijk heet het New Yorkse beeld ‘De Vrijheid die de wereld verlicht’. Daarmee hebben we de vlam al benoemd; het beeld verlicht de geesten. Op het boek staat de datum van de onafhankelijkheidsverklaring: 4 juli 1776. De ster op het hoofd van de vrouw is een belangrijk en oud attribuut van de Vrijheid. Dat ze een geplooide toga draagt is een de keuze van de kunstenaar die haar een klassiek raffinement wilde geven.

Het allerbelangrijkste attribuut van de personificatie van de Vrijheid is echter een gebroken ketting. Het is frappant dat dit element niet eens te zien is als je aan het beeld voorbijvaart of aan de voet van het monument staat.

Het geschenk van het Franse volk aan de Verenigde Staten liet even op zich wachten. Eerst moest het geld bijeengebracht worden, wat door giften van particulieren, bedrijven en overheden gebeurde. Vervolgens raakte de bouw vertraagd door onder meer technische uitdagingen. De honderdste verjaardag van de VS ging voorbij en pas in 1884 kwamen de driehonderd koperen platen en de ijzeren constructie per schip in New York aan. De sokkel voor het monument kwam twee jaar later gereed en in 1886, tien jaar na het eerste eeuwfeest, is het beeld ingehuldigd.

De Amerikaanse gemeenschap in Parijs schonk op haar beurt een kopie van het Vrijheidsbeeld aan Frankrijk en tot op heden staat het in de Franse hoofdstad. En er is niet een versie van het Vrijheidsbeeld in Parijs, maar meerdere! Klik op de foto hierboven en kijk onze korte video over de Parijse vrijheidsbeelden.