De Duitse kunstenaar Günther Uecker (1930) is vooral bekend geworden met het werk dat in de jaren 1950 zijn doorbraak betekende: objecten waarin hij spijkers sloeg. Het was van alles: van houten panelen, via schoenen en schijven tot stoelen en tv’s. Geen kunst aan? Kijk eens naar het werk hierboven. De spijkers zijn onder een hoek geslagen zodat ze een patroon vormen en een schaduw slaan. Laten we het werk van Uecker eens in een context plaatsen.

In 1961 werd Uecker lid van de avantgardegroep Zero, Duits voor ‘nul’. De groep was in 1958 opgericht en de leden zochten naar een nieuw nulpunt, een nieuw begin voor het begrip kunst. Dat betekende dus dat de schoonheid van een met spijkers ‘begroeide’ tafel met tv net zo veel recht had op waardering als een olieverfschilderij.

Dat laatste is precies de een van de basisideeën van de Nulgroep, de Nederlandse tak van de beweging waar Zero aan verwant was. In Nederland bestond Nul tussen 1960 en 1965 met leden als herman de vries, Armando en Henk Peeters. Die laatste bedacht het bovenstaande kunstwerk. Het heet aquarel en bestaat uit tientallen met water gevulde plastic zakjes waarin licht weerkaatst. Peeters was de voorman van Nul en keerde zich tegen wat hij ‘boerenbedrog’ in de kunst vond, zoals overmatig getheoretiseer. Opgestapelde autobanden (Armando), een wand vol bierkratten op z’n kant (Jan Hendrikse) of veertjes in een stuk stof (Peeters) waren mooi. Basta.

Tot de Nederlandse Nulgroep behoorde Jan Schoonhoven, die vooral bekend is geworden met dit soort reliëfs. Het bovenstaande werk, uit 1968, maakte hij weliswaar na de tijd van Nul, maar het principe (vierkante cassettes met afwisselend twee staande en twee liggende rechthoeken) is heel ‘Nul’. Het gaat om het esthetisch genoegen, zeker als er licht en schaduw op vallen.

De Amstelveense kunstenaar Jaap Egmond maakte witte structuren van vlakken die net als bij Schoonhoven driedimensionaal zijn. Sommige vlakken liggen dus hoger. Egmond zei echter dat zijn composities niet door esthetisch genoegen tot stand kwamen maar door een ‘meetkundig geconstrueerde opbouw’. Hij was dan ook geen lid van Nul.

De grenzen van Nul liggen dus niet vast. De Japanse kunstenares Yayoi Kusama werkte in de jaren 1960 in New York en bekleedde daar allerlei voorwerpen met zachte, fallische uitstulpingen. Ze stelde wel op internationale exposities van Nul en Zero tentoon, maar was geen prominent lid van de beweging.

Laten we nog even teruggaan naar Günther Uecker. Klik op de foto hierboven voor een korte video over de achtergrond van de academie van Düsseldorf waar hij studeerde en over zijn werk, dat tot op de dag van vandaag aan spijkers herkenbaar is.