Sinds 113 staat in Rome op het grotendeels verdwenen forum van keizer Trajanus een bijzonder monument gewijd aan de heerser: een 38 meter hoge zuil. Keizer Trajanus regeerde van 98 tot 117 over een uitgestrekt rijk dat onder zijn heerschappij nog groter werd. Het verhaal van de twee oorlogen die Trajanus tegen de Daciërs voerde, kunnen we tot op heden zien op de zuil die nog steeds te bewonderen is op de plek waar die negentien eeuwen geleden werd opgericht.

Op het eerste gezicht is het vooral druk. In 23 wentelingen vertelt het gedetailleerde fries op de zuil van Trajanus het verhaal van de twee Dacische oorlogen die in 101 en 105 plaatsvonden. Maar liefst 2662 figuren gevat in 155 scènes staan in marmer gegrift. Keizer Trajanus zelf staat er 58 keer op. Er is van alles: offers, toespraken, gevechten en veldslagen, veldtochten, onderhandelingen, de bouw van forten, bruggen en andere gebouwen en tal van andere gebeurtenissen. Al met al was de zuil een staaltje propaganda voor het multi-etnische leger en navenant rijk van de keizer. In de sokkel, achter de deur die u op de foto ziet, bevond zich de grafkamer met daarin de urnen voor de as van Trajanus en zijn echtgenote. De zuil was dus ook een keizerlijk mausoleum.

De constructie van de zuil stond mogelijk onder leiding van Apollodorus van Damascus, de architect van het forum. De constructie bestaat uit zeventien marmeren trommels waarvoor het materiaal uit de beroemde groeven van Carrara kwam. De trommels werden eerst uitgehold en daarna met speciale pennen verbonden (pen- en gatverbinding). Daarna pas bikten helaas anoniem gebleven beeldhouwers het reliëf in de steen. Tot slot werden alle scènes van kleur voorzien. Eigenlijk was de zuil een groot stripverhaal, zij het zonder tekstballonnen. Je leest het van onder naar boven, maar de vakmensen werkten van boven naar beneden, om voltooide stukken niet te beschadigen.

Het is even wennen, maar zo moet de zuil eruit hebben gezien. Zulke bonte kleuren waren gebruikelijk, want ook andere beelden kregen een verflaag. Deze is in de loop der tijd verloren gegaan en wij zijn gewend geraakt aan kaal marmer of brons.

Behalve een verslag van de Dacische oorlogen en de plaats voor de urnen met de keizerlijke as was de pilaar een sokkel voor een beeld van Trajanus. Op de afbeelding is dat de kleine versie. Hoe het beeld eruit zag, is van munten en kopieën af te leiden. Het origineel is kwijt. Het was er niet meer toen de paus in 1588 een nieuw beeld op de zuil liet zetten. Aan de sleutels in zijn hand herkent u de apostel Petrus. Hij staat er tot op heden. De wenteltrap is er ook nog, maar niet openbaar toegankelijk. We kunnen dus alleen dromen van het magnifieke uitzicht dat de Duitse dichter Goethe in 1787 vanaf de top genoot. Maar ja, quod licet iovi non licet bovi.

De twee oorlogen tegen de Daciërs waren bedoeld om een regionale macht die geregeld het rijk binnenviel, klein te krijgen. Dacië lag in het hedendaagse Transsylvanië in Roemenië. Om de streek in te nemen, staken de Romeinen de Donau over. Op de afbeelding ziet u de Donau gepersonifieerd als een reusachtige watergod. Rechts van hem steekt het leger de rivier via een vlotbrug over. Het versloeg de Dacische heersers en kwam thuis met een enorme buit. Meer dan 160 jaar bestond Dacië als een Romeinse provincie. De naam leeft voort in het Roemeense automerk Dacia.

Trajanus’ zuil diende als voorbeeld en inspiratiebron voor tal van andere kunstwerken. In Rome en in Constantinopel (het hedendaagse Istanbul) verrezen vergelijkbare verhalende zuilen. Die in Istanbul is kwijt, maar de zuil van Marcus Aurelius (regeerde 161-180) in Rome staat nog steeds overeind.

Ook uit later tijd zijn er zuilen bekend die op het monument van Trajanus zijn geïnspireerd. Rond het jaar 1000 liet bisschop Berward van de Noord-Duitse stad Hildesheim een bronzen zuil gieten (zie foto hiernaast). Daarop staan geen Romeinse keizers maar een stichtelijk christelijk verhaal. Van onder naar boven gaat het over het leven van Jezus vanaf de doop in de Jordaan tot de intocht in Jeruzalem.

Ziet u waarin de Christuszuil verschilt van de zuil van Trajanus? Deze is niet alleen kleiner, maar ook van een ander materiaal gemaakt, namelijk brons. Brons is kwetsbaar, omdat het omgesmolten kan worden, zoals is gebeurd met de gekruisigde Jezus die ooit op deze pilaar stond. Ook het kapiteel is niet meer origineel.

Er is nog een ander verschil. Op de zuil van Trajanus wentelt het fries rechtsom en in Hildesheim linksom.

Tot slot een moderne referentie aan de zuil van Trajanus. Bij Den Hoorn op Texel staat de ‘Zwerfstien’. Het is een beeld van Leny van ’t Noordende met daarop een fries. Van ’t Noordende verbeeldde er de geschiedenis van Texel. Klik op de foto voor een korte video over de ‘Zwerfstien’.